strona: 1, 2

Magdalena Szramka

Kryminalistyczne i sądowo-lekarskie metody identyfikacji zwłok i szczątków ludzkich. Otwarcie zwłok - przesłanki, cel, przebieg.

Kryminalistyczne i sądowo-lekarskie metody identyfikacji zwłok i szczątków ludzkich.

Identyfikacja zwłok i szczątków ludzkich jest problemem interdyscyplinarnym będącym w równym stopniu wyzwaniem dla policji, jak i medycyny sądowej. Skuteczna identyfikacja jest możliwa tylko w przypadku dobrej współpracy między tymi dwiema instytucjami. Zwłoki mogą występować jako integralna całość, w formie rozkawałkowanej albo w postaci fragmentów lub szczątków. W obowiązującym stanie prawnym istnieje wyraźne rozgraniczenie definicji zwłok i szczątków ludzkich1. Zwłokami nazywamy ciało osoby zmarłej. Szczątkami zaś są: popioły otrzymane ze spalenia zwłok, noworodki, które nie przeżyły 24 godzin lub zostały martwo urodzone, pozostałości zwłok wydobyte po ich wykopaniu lub w innych okolicznościach oraz części ciała ludzkiego odłączone od całości. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny lekarz ma obowiązek powiadomienia policji, kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie, że przyczyną śmierci było przestępstwo lub samobójstwo albo nie można ustalić tożsamości oraz w razie potrzeby natychmiastowego zabezpieczenia śladów. Problematyka oględzin zwłok na miejscu ich ujawnienia i sekcji jest uregulowana w rozdziale 23 kodeksu postępowania karnego.

Metody identyfikacji zwłok i szczątków ludzkich.

Rozpoznanie tożsamości nieznanych zwłok może stwarzać poważne problemy z uwagi na okoliczności zgonu i ich ujawnienia albo z powodu braku rodziny lub bliskich zmarłej osoby³. Ustanie funkcji biologicznych wywiera niezatarte piętno na ciele człowieka i zmienia jego wygląd, a proces ten pogłębia się wraz z upływem czasu. Następuje zmiana wyglądu twarzy spowodowana bladością, utratą napięcia tkanek, brakiem ciśnienia i zwiotczeniem mięśni. Wymienione elementy powodują tzw. maskowatość twarzy na skutek zaniku funkcji mięśni mimicznych. W związku z tym rozpoznanie przez rodzinę lub bliskich może być obarczone błędem. Ustalenie tożsamości zwłok w zaawansowanym procesie gnilnym, zmienionych w wyniku obrażeń lub zwęglonych jest bardzo trudne i wymaga podjęcia wielu specjalistycznych działań z zakresu medycyny sądowej i kryminalistyki. Osobny problem stanowi identyfikacja ofiar katastrof, kiedy rozkawałkowane zwłoki znajdowane są w różnych odstępach czasowych i miejscach⁴. Podobne problemy występują w przypadku identyfikacji ofiar pożarów, gdy dochodzi do znacznego zwęglenia zwłok⁵.

W oględzinach zwłok można wyróżnić dwa ściśle ze sobą związane aspekty: badanie medyczno-sądowe i kryminalistyczne.
Badania lekarskie mają na celu stwierdzenie zgonu i czasu śmierci, a następnie ustalenie jej przyczyny oraz mechanizmu powstania obrażeń⁶.
Kolejność metod identyfikacji zwłok, od metod najbardziej wiarygodnych do tylko sugerujących tożsamość, została opracowana na V Konferencji Komisji Interpolu do spraw Identyfikacji Ofiar Katastrof Masowych i Klęsk Żywiołowych, która odbyła się w Lyonie w 1993 roku.
Kolejność ta przedstawia się następująco:

1. porównanie profilu genetycznego DNA,
2. porównanie odcisków palców,
3. badania uzębienia i innych danych odontologicznych,
4. badania radiologiczne,
5. porównanie danych medycznych (przebyte zabiegi lecznicze i chirurgiczne),
6. porównanie znaków szczególnych - blizny, tatuaże,
7. porównanie danych rysopisowych,
8. identyfikacja rzeczy osobistych, w tym odzieży, biżuterii itp.,
9. identyfikacja na podstawie dokumentów ujawnionych przy zwłokach lub szczątkach,
10. rozpoznanie przez świadków, członków rodziny lub znajomych⁷.

Poza badaniami genetycznymi stosunkowo najpewniejsza jest identyfikacja daktyloskopijna. Daktyloskopowanie zwłok w ciągu kilku dni od zgonu nie nastręcza problemów, nawet wówczas gdy palce były poddawane szkodliwym czynnikom zewnętrznym⁸. Niestety metoda ta może znaleźć zastosowanie tylko wtedy, gdy dysponujemy materiałem porównawczym w postaci karty daktyloskopijnej wykonanej za życia osoby zaginionej. Możliwa jest również sytuacja, że karta istnieje, ale rozkład gnilny zwłok uniemożliwia pobranie śladów linii papilarnych⁹.
Metody, które można ogólnie nazwać medycznymi, mają w Polsce zdecydowanie mniejsze zastosowanie. Identyfikacja osób o nie ustalonej tożsamości lub N.N. zwłok za pomocą kartotek leczenia stomatologicznego jest uznaną techniką kryminalistyczną¹⁰. W wielu przypadkach taka identyfikacja nie jest możliwa z uwagi na brak rejestru dentystycznego lub prowadzenie dokumentacji medycznej przez wielu lekarzy z różnych ośrodków¹¹. Procedurą badawczą z wyboru, w toku badań sądowo-lekarskich, zmierzających do ostatecznej identyfikacji są badania osteologiczno-antropologiczne, które prowadzą do ustalenia takich danych, jak: płeć, wiek biologiczny, cechy budowy fizycznej (wzrost, ciężar ciała, typ konstytucji) oraz znamiona indywidualne, będące wynikiem przyżyciowych i przeżytych urazów mechanicznych oraz przebytych chorób. Taki tryb postępowania pozwala na wstępną identyfikację grupową, a niekiedy na kategoryczne wykluczenie pochodzenia szczątków od konkretnego człowieka¹². Wykazanie zgodności cech grupowych umożliwia podjęcie dalszych badań identyfikacyjnych, a mianowicie superprojekcję i rekonstrukcję plastyczną. Identyfikacja metodą superprojekcji jest możliwa, gdy dysponujemy wykonanym za życia zdjęciem osoby zaginionej lub poszukiwanej. Metodę rekonstrukcji plastycznej stosuje się wtedy, gdy brak jakichkolwiek materiałów porównawczych w postaci zdjęć, profilu genetycznego lub archiwalnej dokumentacji stomatologicznej, rentgenologicznej oraz daktyloskopijnej. Natomiast przy ustalaniu personaliów osób żywych z powodzeniem można stosować badania osteologiczno-antropologiczne.
Do celów identyfikacyjnych można również wykorzystać implantowane przyżyciowe do organizmu człowieka indywidualnie sygnowane biomateriały, np. metalowe stabilizatory płytkowe kości, sztuczne zastawki serca. Implanty cechuje duża odporność termiczna, co może być przydatne podczas identyfikacji ofiar katastrof samolotowych i wybuchów¹³.
Bardzo wartościowym materiałem porównawczym, który nie znalazł jeszcze zastosowania do celów identyfikacyjnych, są archiwalne zapisy na taśmie magnetycznej z życia zaginionej osoby lub z podglądu banków, supermarketów i podobnych instytucji. Porównanie rysopisu osoby zaginionej z wyglądem zwłok jest metodą zawodną. Subiektywny opis budowy ciała, nieznajomość nomenklatury anatomicznej, a także wieloznaczność opisu może prowadzić do popełnienia wielu pomyłek. W przypadku zwłok w stanie zaawansowanego rozkładu gnilnego porównanie danych rysopisowych nie jest możliwe. Najprostsza metoda to rozpoznanie przez świadków, rodzinę lub znajomych. Metoda ta jednak, jak wynika z praktyki, obciążona jest największym błędem. Osoba dokonująca rozpoznania przyzwyczajona była do oglądania osoby identyfikowanej w pełni aktywności życiowej: w pozycji siedzącej, stojącej lub w ruchu. Zmieniona sytuacja oraz zrozumiałe napięcie emocjonalne może utrudniać rozpoznanie lub być przyczyną wielu pomyłek. Dlatego okazywanie rodzinie dokumentacji fotograficznej ujawnionych N.N. zwłok z podstawowymi danymi rysopisu tylko w znikomym stopniu może przyczynić się do ich identyfikacji.

strona: 1, 2

Skomentuj artykuł na forum