kryminalistyka i medycyna sądowa

Jan Gałkowski

Przepisy prawa dotyczące ustalania ojcostwa

VI. Ustalenie ojcostwa i nadanie dziecku nazwiska ojca.
Ustawa z dn. 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r., Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)

Istnieją trzy sposoby ustalania ojcostwa:

domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki - dotyczy dzieci urodzonych w małżeństwie,
uznanie dziecka przez ojca,
ustalenie ojcostwa przez sąd.

W jakich okolicznościach przyjmuje się, że dziecko pochodzi od męża matki?
Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest mąż matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. WYJĄTEK: Jeżeli przed upływem tych 300 dni matka ponownie wyszła za mąż, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest drugi mąż. Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo domniemanie to zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić poprzez uznanie dziecka przez ojca albo na mocy sądowego ustalenia ojcostwa.

Na czym polega uznanie dziecka?

Uznanie dziecka przez ojca to oświadczenie ojca, że dziecko od niego pochodzi. Dziecko jest uznawane:

Można uznać dziecko bez względu na jego wiek, zarówno małoletnie jak i pełnoletnie, już poczęte, ale nie narodzone. Możliwe jest uznanie tylko takiego dziecka, co do którego brak jest ustalenia ojcostwa. Dlatego dziecko mężatki może być uznane dopiero po zaprzeczeniu ojcostwa jej męża. Do uznania dziecka (niepełnoletniego) potrzebna jest zgoda matki, a w przypadku, gdy uznanie ma dotyczyć dziecka pełnoletniego - jego zgoda.

Ojcostwa można dochodzić przed sądem, gdy ojciec nie uznał dziecka dobrowolnie. Pozew należy złożyć do wydziału rodzinnego sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego, czyli ojca dziecka. Złożenie takiego pozwu jest wolne od opłat. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiem-dziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. Domniemanie to może być obalone.

Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać zarówno samo dziecko, jak i jego matka, a także prokurator. Matka może żądać ustalenia ojcostwa tylko do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Gdy dziecko osiągnie pełnoletność - tylko ono może żądać ustalenia ojcostwa. Wystąpienie pełnoletniego dziecka o ustalenie ojcostwa nie jest ograniczone w czasie i nie przedawnia się, tzn. może ono wystąpić z pozwem o ustalenie ojcostwa w każdej chwili. W przypadku niepełnoletniej matki - powództwo w jej imieniu wytacza jej przedstawiciel ustawowy, czyli jedno z rodziców lub inny prawny opiekun. Niedopuszczalne jest ustalenie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, można natomiast dochodzić tego ustalenia po śmierci dziecka.

W jakiej sytuacji nie jest konieczne przeprowadzenie postępowania sądowego o zaprzeczenie ojcostwa?

Jeżeli dziecko urodziło się w małżeństwie przed upływem 180 dni od ślubu, do zaprzeczenia ojcostwa męża wystarczy oświadczenie, że nie jest on ojcem. UWAGA! Oświadczenie takie nie jest wystarczające, jeżeli mężczyzna przed ślubem wiedział, że jego przyszła żona jest w ciąży lub współżył z nią przed ślubem, w okresie, kiedy dziecko zostało poczęte.

Czy w sprawie o ustalenie ojcostwa można jednocześnie wystąpić o alimenty?

Tak, w sprawach o ustalenie ojcostwa można dochodzić świadczeń alimentacyjnych dwojakiego rodzaju: dla dziecka o przysługujące mu bieżące alimenty, dla matki o pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztami utrzymania przez 3 miesiące w okresie porodu. Z ważnych powodów (np. zły stan zdrowia dziecka lub matki, uniemożliwiający pracę) matka może żądać od ojca dziecka udziału w kosztach przez czas dłuższy niż 3 miesiące. Jeśli w czasie ciąży i porodu matka poniosła inne konieczne wydatki, może żądać, aby ich część poniósł ojciec dziecka. UWAGA! Dochodzenie powyższych świadczeń przedawnia się z upływem 3 lat od dnia porodu, czyli po upływie tego czasu nie możemy już żądać ich wypłacenia (spełnienia).

Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa mogą wystąpić: matka dziecka - w ciągu 6 miesięcy od jego urodzenia, mąż matki dziecka - w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowie-dział się o urodzeniu dziecka przez żonę, dziecko - po osiągnięciu pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu 3 lat od jej osiągnięcia, prokurator - zawsze, gdy wymaga tego ochrona praworządności. UWAGA! Terminy te są nieprzekraczalne. Nie jest zatem dopuszczalne uwzględnienie powództwa po ich upływie. Nie można zaprzeczyć ojcostwa po śmierci dziecka.

Dziecko urodzone w małżeństwie albo co do którego zachodzi domniemanie (patrz informacje o ustalaniu ojcostwa) nosi nazwisko ojca wtedy, gdy małżonkowie tak postanowili w oświadczeniu składanym podczas zawierania małżeństwa. Dziecko nosi nazwisko ojca, jeżeli uznał on dziecko, a więc nadanie dziecku nazwiska ojca następuje tu automatycznie. WYJĄTEK: Aby dziecko, które uznał ojciec, nosiło nazwisko matki, potrzebna jest zgoda matki lub innego przedstawiciela ustawowego dziecka, a także odpowiednie oświadczenie ojca. W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa nadanie dziecku nazwiska ojca nie następuje automatycznie, gdyż nie ma takiego obowiązku. Aby dziecko nosiło nazwisko ojca potrzebne jest złożenie odpowiedniego wniosku. Wniosek taki składa dziecko albo jego przedstawiciel ustawowy, którym z reguły jest matka. UWAGA! Jeżeli dziecko ukończyło 13 lat, w obu sytuacjach (dobrowolne uznanie dziecka i sądowe ustalenie ojcostwa) potrzebna jest także jego zgoda na nadanie mu nazwiska ojca. Jeżeli nie ustalono ojcostwa - dziecko nosi nazwisko matki. Wniosek o nadanie dziecku nazwiska ojca składa się do sądu opiekuńczego. Od takiego wniosku nie pobiera się opłat wpisowych.

Kiedy dziecko może nosić nazwisko męża matki nie będącego ojcem dziecka?

Jeżeli matka małoletniego dziecka wyszła za mąż za mężczyznę, który nie jest ojcem dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem USC oświadczenie, że dziecko będzie nosić nazwisko męża matki. Wniosek taki mogą złożyć tylko do czasu uzyskania przez dziecko pełnoletności. UWAGA! Jeżeli dziecko ukończyło 13 lat, konieczna jest jego zgoda (wyrażona przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywil-nego) na nadanie mu nazwiska męża matki. WYJĄTEK: Nadanie dziecku nazwiska męża matki jest niedopuszczalne, jeżeli nosi ono nazwisko swojego ojca, chyba że nazwisko ojca zostało nadane na podstawie sądowego ustalenia ojcostwa.

Kto i w jakim terminie powinien zgłosić po urodzeniu dziecko do Urzędu Stanu Cywilnego?

Urodzenie dziecka należy zgłosić do USC ustnie w ciągu 14 dni. Zgłaszać mogą w kolejności: