"modus faciendi" (a. operandi) łac., sposób działania.

Zwrot "modus operandi" robił rewelacyjną karierę we wszelakich powieściach kryminalnych początków ubiegłego wieku. Pomimo różnic w ocenie jego znaczenia dla kryminalistyki, dalej pozostaje jednak jednym z ważniejszych pojęć tej dziedziny nauki. Przyjrzyjmy się zatem, co kryje się za tym pojęciem.

Prof. Tadeusz Hanausek definiuje pojęcie "modus operandi" jako:
"...szczegółowy, charakterystyczny i z reguły powtarzalny taki sposób zachowania się sprawcy, w którym odbijają się indywidualne cechy, właściwości i możliwości człowieka, który ten sposób stosuje...".

Analizując sposób postępowania sprawcy można uzyskać informację, które ułatwiają jego dalsze poszukiwania i schwytanie. Bazujemy tu na skłonności ludzkiej do tzw. perseweracji (łac. powtarzanie), czyli tendencji do wykonywania takich samych czynności jedną, powtarzaną metodą.

Wyidealizowanym przykładem znanym nam z literatury jest sławetna wizytówka Arsen Lupina.

Wiadomo też, iż powtarzając dostatecznie długo pewne czynności, dochodzimy do pewnego stopnia zrutynizowania ich.
Nasze zachowanie w danej sytuacji zależeć też będzie np. od:

• naszego stanu zdrowia i kondycji fizycznej,
• inteligencji, wykonywanego zawodu, wiedzy i wykształcenia,
• wieku i zdobytego doświadczenia,
• upodobań i osobowości,
• stanu psychicznego, od kondycji psychofizycznej w danym dniu do psychopatii, upośledzeń itp.
• posiadanych środków (narzędzi, gotówki itp.)
• wpływu innych osób,
• i wiele, wiele innych.

Pojęcie "modus operandi", a właściwie "modus furandi" (od łac. fur - złodziej) pojawiło się już w podręczniku Hansa Grossa. W 1913 r. Anglia, a w 1925 Polska miały już profesjonalne rejestry zawierające opisy sposobów działania poszczególnych przestępców.

Prawidłowo przeanalizowany sposób działania przestępcy pozwala m. innymi na np. typowanie i wykluczanie sprawcy danego przestępstwa, oraz bywa przydatny przy budowaniu wersji kryminalistycznych. Jednak raczej nigdy nie identyfikuje jednoznacznie sprawcy. Dane na temat "modus operandi" najczęściej uzyskuje się z oględzin, zeznań świadków i podejrzanych, ekspertyz biegłych, eksperymentów procesowo - kryminalistycznych i zwykłej pracy operacyjno - rozpoznawczej.

Należy tu podkreślić, że badając "modus operandi" nie możemy skupić się tylko i wyłącznie na samym procesie dokonania czynu, ale również jego przygotowanie i czynności wykonywane po zdarzeniu. Budując opis dla danego sprawcy musimy sprawdzić np.:

1. czy było planowane i w jakim stopniu: czy sprawca znał lub nawiązał kontakt z ofiarą, zrobił rozpoznanie miejsca zdarzenia, rozmawiał z osobami znającymi ofiarę, zapewnił sobie fałszywe "alibi", środki transportu, narzędzia, czy znalazł wspólników itd.;
2. jak zostało przeprowadzone: jak sprawca dostał się na miejsce przestępstwa, czy wcześniej stosował środki odurzające, czy był uzbrojony, czy się maskował, jakie były specyficzne i główne cechy przestępstwa, co robił sprawca oprócz "głównego" celu (np. pił alkohol lub słuchał muzyki), czy zatarł ślady, czy też ostentacyjnie je pozostawił, jak reagował na niespodziewane sytuacje, i wiele innych;
3. jakie działania sprawca podjął po dokonaniu czynu: jak uciekł z miejsca przestępstwa, czy podjął działania mające zmylić policję, co zrobił z ewentualnym łupem i narzędziami potrzebnymi do jego zdobycia, czy wracał na miejsce czynu i td.
   Jednak zawsze opisy planowania i zachowania "po" muszą być w ścisłym związku z czynem.